Het is vandaag 4 mei. Dat betekent dat we in het hele land met velen bij elkaar komen om te herdenken. We staan stil bij de slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog en ook burgers en militairen die sinds het einde van de oorlog in 1945 tot op heden door oorlogshandelingen zijn omgekomen. 

Onze gedachten gaan hier in Maassluis vooral uit naar de naar schatting 391  inwoners, hier geboren en/of woonachtig, die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Als militair of vanwege verzetsdaden, zoals de Maassluise verzetsman Sjaak Boezeman die betrokken was bij de eerste verzetsgroep De Geuzen die zich actief verzette tegen de Duitse bezetting. Begin december 1940 werd hij gearresteerd. Hij overleed in januari 1941 aan de martelingen die hij als gevangene in het Oranjehotel in Scheveningen onderging.  

Twee Maassluise gezinnen werden het slachtoffer van de Jodenvervolging, de familie Van Gelderen en het echtpaar Coltof. Twee volledig in Maassluis geïntegreerde families, die enkel om het feit dat ze jood waren, uit hun huizen werden gedreven en via Rotterdam en Westerbork in het vernietigingskamp Auschwitz zijn vermoord. De genocide op de joodse inwoners is met afstand nog steeds de grootste misdaad in de Europese geschiedenis.  

Maar ook door ongelukken of pech vielen er in die oorlog slachtoffers, omdat ze op het verkeerde moment op de verkeerde plaats waren. Dat gold bijvoorbeeld voor de achttien Maassluisers, waaronder ook kinderen, die op 18 maart 1943 ‘per ongeluk’ om het leven kwamen door een geallieerd bombardement. Dat bombardement dat bedoeld was voor oliefabriek Wittol, waar nu de gemeentewerf is, miste het doel en kwam in het centrum terecht. 

Ook de dertien Maassluise jongeren die betrokken waren bij wat is gaan heten ‘het fluitincident’, hadden botte pech. De jongeren haalden na een voetbaltraining een geintje uit door op hun vingers te fluiten. Een kwajongensstreek met fatale gevolgen. Dat geluid leek namelijk op het signaal voor de dagelijkse vlagceremonie van de Duitse bezetters. De jongeren belandden ondanks hun jonge leeftijd in concentratiekamp Sachsenhausen. Vier van hen overleefden het niet. Een van de vele voorbeelden van de terreur van de Duitse bezetter. Het programma Andere Tijden van de NTR besteedt hier dit jaar aandacht aan. 

De diverse slachtoffers waren allemaal mensen zoals u en ik: vaders, moeders, zoons, dochters, maar ook vrienden, buren, verenigingsgenoten en collega's. Mensen die wij lief hadden. Hun dood bracht onbeschrijflijk leed toe aan hun nabestaanden, maar ook aan de Maassluise samenleving als geheel. De namen van 156 slachtoffers uit Maassluis zijn vereeuwigd op dit oorlogsmonument. 

Nationale thema van dit jaar 

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei vraagt voor de lustrumviering van 80 jaar vrijheid in september van start gaat, aandacht voor de littekens van de Tweede Wereldoorlog die nog steeds zichtbaar zijn. 

De Tweede Wereldoorlog werkt nog steeds breed door in de manier waarop we naar de wereld kijken. Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een samenleving bloeien. Daarom vieren we op 5 mei dat we in een vrij en democratisch land kunnen leven. Een land waarin iedereen mag meedenken, meepraten en meebeslissen. Een land waarin we in vrijheid mogen protesteren en ons uitspreken tegen het bestuur van het land of de gemeente. Een groot goed, waar we heel trots op kunnen zijn.  

Tegelijkertijd mogen we deze situatie nooit als vanzelfsprekend beschouwen. Die vrijheid vraagt namelijk van iedereen ook verantwoordelijkheid. Verantwoordelijkheid om de discussie over de gewenste koers van het land op een fatsoenlijke en respectvolle manier met elkaar te blijven voeren. De vraag kan gesteld worden of we die collectieve verantwoordelijkheid momenteel wel voldoende waarmaken.   

De enorme polarisatie in ons land is hoogst zorgelijk. Het eigen gelijk staat voorop, in plaats van de wil om samen tot gedachtewisseling te komen over wat het beste is voor het land. Het is beschamend in wat voor termen meningsverschillen worden geuit of politieke tegenstanders als vijanden worden bejegend. Net als de generalisaties waarmee over minderheidsgroepen wordt geoordeeld. De opbloei van het antisemitisme maar ook de toenemende uitingen van moslimhaat of hoe over vluchtelingen wordt gesproken, laten helaas zien hoe noodzakelijk het is een discussie te blijven voeren over wat voor waarden we in ons land belangrijk vinden. Daar is 4 mei eveneens een goede aanleiding voor. 

Het denken over de collectieve doorwerking van de oorlog is altijd in beweging. Dat was de afgelopen tachtig jaar zo en zal in de toekomst niet veranderen. Al was het alleen maar omdat niet heel ver hier vandaan er nog steeds oorlog wordt gevoerd, zoals in Oekraïne waar de verschrikkingen al ruim twee jaar voortduren.  

En sinds oktober vorig jaar ook in de Gazastrook, waar door de terreur van Hamas en de militaire respons van de Israëlische regering al vele duizenden onschuldige slachtoffers zijn te betreuren. Met de actuele gruwelbeelden van oorlog en terreur op het netvlies, ervaren we des te meer het belang van deze 4 mei-herdenking en de viering van Bevrijdingsdag morgen.  

Als Nederlandse samenleving hebben wij de opdracht om onrecht, ongelijkheid en onderdrukking te bestrijden. Dat zijn immers de lessen die wij van de littekens uit 1940-1945 hebben geleerd, bijna 80 jaar geleden.  

Herdenken van die oorlog blijft altijd nodig, omwille van onze kinderen en kleinkinderen. Laten we ze blijven vertellen wat het betekent om in dictatuur, terreur en oorlogsgeweld te moeten leven. Maar ook hoe minachting en haat de saamhorigheid van een samenleving kunnen ondermijnen. Laten we er alles aan doen om te voorkomen dat niet alleen wij, maar ook andere volkeren, ooit opnieuw in zo’n situatie terecht komen. 

Op 4 mei realiseren we ons dat voorkomen van oorlog en dictatuur een opgave van ons allemaal is. Gezamenlijk moeten we staan voor onze waarden van vrijheid, gerechtigheid en democratie. Niet alleen vandaag, niet alleen in Maassluis, maar altijd en overal. 

Ik dank u voor de aandacht.